In mijn boekenkast staat de 14-delige boekserie 'Cursus Belastingrecht', ofwel de 'Mobach'. De Mobach is bij belastingadviseurs het meest geraadpleegde naslagwerk. De wet inkomstenbelasting wordt beschreven in 3 delen en beslaat bijna 2.500 pagina's. Deel 14 beschrijft in 750 pagina's het formeel belastingrecht. Hierin staan de regels waaraan de belastingdienst en de belastingplichtige zich moeten houden bij het heffen van belasting. Het gaat dan bijvoorbeeld over termijnen, boetes en bezwaren.
Vanzelfsprekend heb ik ook weleens mindere ervaringen gehad met medewerkers van overheidsdiensten (en zij misschien ook wel met mij). Dit komt voor bij vragen over het product zelf, maar ook over de handelswijze daaromtrent. Meestal gaat het dan om de regeltjes.
Zo vertelde mij een medewerker van de belastingtelefoon dat ik de aangifte btw wel degelijk had ingediend, zoals ook te zien was op de pagina van belastingdienst, maar dat de aangifte niet in het volgende softwarepakket van de belastingdienst terecht gekomen was. Om de boete te voorkomen moest ik maar bezwaar gaan maken tegen de naheffingsaanslag, terwijl de (systeem)fout toch echt door de belastingdienst zelf gemaakt was. De medewerker wilde de 'eigen' fout wel herstellen, maar kon het volgens de regeltjes gewoon niet.
De ombudsman heeft bij 500 inwoners navraag gedaan naar hun ervaringen met ambtenaren van de overheid. Maar is het wel zo netjes van de ombudsman om ambtenaren in een breed verspreid persbericht aan te spreken op hun deskundigheid. Want indirect doet hij dat toch. En hebben ambtenaren ook de mogelijkheid om zich tegen deze aantijgingen te verweren? Ook vraag ik mij af of hij wederhoor heeft toegepast om kennis te nemen van hun opvattingen over dit onderwerp. Laat ik even aannemen dat dit het geval is geweest, dan zullen zij eerlijk hebben verteld over hun ervaringen en waarschijnlijk ook aangegeven waar de oplossing ligt. Toch horen we dit niet. Wel horen we dat de ombudsman 40.000 klachten per jaar ontvangt. Is dit veel? Dat denk ik niet als je bedenkt hoeveel contactmomenten er per jaar zullen zijn geweest. Overigens komen veel klachten niet verder dan het gesprek aan de keukentafel en als smeuïge verhalen tijdens verjaardagsfeestjes. Maar misschien is de belangrijkste vraag of de ombudsman zich tot de juiste personen richt met zijn uiting?
Om de laatste vraag te beantwoorden moet je vanaf de ambtenaar gezien een paar stappen naar boven in de piramide van de overheid. Dan kom je uit bij de Tweede Kamer en de Eerste Kamer. Die gaan over de totstandkoming van wetten en regels. Dat de inkomstenbelasting in 2.500 pagina's wordt uitgelegd geeft al aan hoe complex die wet is en dan nog maar te zwijgen over de feitelijke wettekst en de formele regeltjes daaromheen.
De afgelopen jaren zijn parlement en regering, onder aanvoering van staatssecretaris Wiebes, bezig geweest om het belastingstelsel te hervormen en te vereenvoudigen. Wiebes noemt in 2014 het Nederlands belastingsysteem 'onbeheersbaar'. Het systeem is naar zijn zeggen de afgelopen jaren veel te ingewikkeld geworden voor inwoners en bedrijven en niet meer uitvoerbaar voor de belastingdienst. Dit zal de meeste mensen als muziek in de oren klinken en zegt waarschijnlijk genoeg. De discussie in de politiek kwam uiteindelijk niet verder dan het verdelen van de miljarden aan meevallers, de makkelijkste weg, zonder enige hervorming en vereenvoudiging van het belastingstelsel, de moeilijke en schijnbaar onbegaanbare weg.
Zou het de nationale ombudsman dan ook niet sieren om zijn verontwaardiging te richten aan de politiek, ofwel het kabinet als zijn gesprekspartner?
Als het kabinet c.q. de politiek van mening is dat het belastingstelsel onbeheersbaar is, dan zal het nodig zijn om de huidige vicieuze cirkel te doorbreken en bij de bron de oplossing te zoeken. De ombudsman is gezien zijn vlotte optreden van goede wil, maar we moeten wel samen blijven zoeken naar een taal die niet de strijd aanwakkert maar de weg zoekt naar een optimale overheid.
